قارچ‌های جدا شده از فندق، خسارت و اهمیت اقتصادی آن در استان گیلان

  سطح زیر کشت باغهای فندق در استان گیلان براساس آخرین آمار گرفته شده از سازمان جهاد کشاورزی استان گیلان در سال 1385 بالغ بر 12000 هکتار بوده که بیشترین آنها در منطقه اشکورات رودسر قرار دارند. در سالهای اخیر ضمن بازدید از باغها و انبارهای سنتی، نگهداری فندق در نقاط مختلف استان گیلان (رودسر، لاهیجان، صومعه‌سرا و آستارا) نمونه‌های مشکوک و بیمار (لکه‌برگی‌ها، خشکیدگی سرشاخه‌ها، پژمردگی‌ها و کپک‌زدگی میوه‌ها) از اندام های هوایی، زمینی و میوه‌های انبار شده جمع‌آوری و به آزمایشگاه انتقال داده شد. در آزمایشگاه انواع لکه‌برگی‌ها از نظر وضعیت ظاهری، وجود یا عدم وجود اندام‌های بارده قارچ با چشم غیرمسلح و یا به کمک بینوکولر با بزرگنمایی 10-4 برابر مورد بررسی قرار گرفتند. همچنین جهت تشخیص عوامل بیماریزای غیراجباری نمونه‌های جمع‌آوری شده، روی محیط‌های کشت‌مصنوعی WA، MA، CMA و  PDAکشت داده شدند و عوامل بیماریزا جداسازی شده و سپس کشت خالص از آنها تهیه گردید. برای کشت اندام‌های آلوده و مشکوک، قطعات کوچکی از محل بافت ناحیه سالم و آلوده به ابعاد 3 تا 5 میلی‌متر تهیه، پس از شستشو با آب معمولی به‌مدت 2-1 دقیقه با محلول سوبلیمه 1 درهزار ضدعفونی شده و دوباره با آب مقطر سترون 3-2 بار شستشو گردیدند که در ادامه پس از خشک‌شدن نمونه‌ها روی کاغذ صافی سترون در اتاقک کشت روی محیط‌های مصنوعی کشت داده و در داخل انکوباتور 25 درجه سانتی‌گراد قرار گرفتند. جهت اثبات بیماریزایی قارچ‌های خالص شده از روی لکه‌برگی‌ها و خشکیدگی سرشاخه‌ها، پس از خالص‌سازی قارچ‌های جداشده با استفاده از سوسپانسیون اسپور و یا تک‌ریسه کردن، عمل مایه‌زنی روی اندام‌های هوایی نهالهای دو ساله فندق گلدانی و در مواردی هم روی برگها و شاخه‌های بریده شده فندق در داخل دسیکاتور صورت گرفت. قبل از عمل مایه‌زنی برای سهولت کار، با نوک سوزن سترون زخم‌های خفیف در محل تلقیح ایجاد گردید. نمونه‌های شاهد در شرایط مشابه با آب مقطر و یا آگار سترون مایه‌زنی گردیدند. در خصوص قارچ Verticillium روی نهال فندق، نخست برش کم‌عمقی در محل طوقه ایجاد گردید و سپس مقداری از محیط کشت حاوی قارچ فعال را برداشته و در زیر پوست قرار داده و روی آن با ورقه پارافیلم سترون پوشش داده شد. نمونه‌های شاهد در شرایط مشابه با آگار سترون مایه‌زنی گردیدند. درخصوص مایه‌زنی گونه‌های Fusarium، نخست قارچ خالص شده را روی دانه‌های ارزن سترون در داخل ارلن تکثیر و با خاک سترون داخل گلدان مخلوط نموده و نهالهای جوان فندق در داخل آن کاشته شد. قبل از کاشت جهت تسهیل مایه زنی، روی ریشه‌های فندق با سوزن سترون‌شده زخم‌های سطحی ایجاد گردید. نمونه‌های شاهد با آگار سترون حاوی ارزن در شرایط مشابه مایه‌زنی گردیدند. کلیه نمونه‌های تیمار شده همراه شاهد در اتاقک رشد با درجه حرارت 24 تا 26 درجه سانتی‌گراد و نور متناوب 12 ساعته قرار داده شدند و جهت تأمین رطوبت نسبی سعی گردید کف اتاقک رشد هر روز آب‌پاشی شود. برای دست‌یابی به درجه‌ها یا میزان آلودگی درختان فندق به بیماری کلیدی لکه برگی Mamianiella coryli و با توجه به شدت آلودگی این قارچ در منطقه، در زیاز و آغوزبن کندسر اشکورات چهار باغ انتخاب و از هر باغ 20 درخت و از روی هر درخت 400 برگ بطور تصادفی در جهت‌های مختلف کنده و میزان آلودگی برگها با نمره دادن از 1 تا 5 (درجه‌های آلودگی 1، 2، 3، 4 و 5 به‌ترتیب %20-1 ، %40-21، %60-41، %80-61 و %95-81 آلودگی سطح برگ) تعیین گردید. براساس نتایج حاصل از نمونه‌برداری‌هایی که از باغهای فندق استان صورت پذیرفت، در مجموع 16 ایزوله قارچ جداسازی و خالص شده و با توجه به منابع موجود مورد شناسایی قرار گرفتند که قارچ‌هایDiplodia theaborme، Alternaria alternata، Pestalotiopsis macrospora، Colletotrichum gleosporioides، Phyllactinia corylea و Mamianiella coryli از روی برگ و سرشاخه‌ها و قارچ‌های Phomopsis sp.، Fusarium semitectum، Fusarium anthophillumوVerticillium sp. از روی ریشه و طوقه جداسازی شده و بیماریزا تشخیص داده شدند. همچنین قارچ‌های Rhizopus sp.، Trichothecium sp.، Aspergillus sp.، Cladosporium cladosporides،  Penicillium sp.و  Aspergillus flavusاز انبارهای باغداران از روی میوه جداسازی و خالص گردید. در بررسی میزان آلودگی درختان فندق مناطق زیاز و آغوزبُن کندسر اشکورات به قارچ Mamianiella coryli که عامل خزان نابهنگام و زودرس برگها و نهایتاً نقصان محصول فندق می گردد، مشخص شد که بیشترین خسارت این بیماری در باغهای فندق منطقه آغوزبُن کندسر با میانگین آلودگی 20 درصد در سطح برگها می باشد.